Dýralækningastofa Helgu Finnsdóttur

Hnéð

Framanlærisvöðvinn endar í sin, hnésininni, sem festist efst á sköflunginum (tibia), en bandvefsfestingar halda hnéskelinni fastri til beggja hliða liðarins og undir eðlilegum kringumstæðum er alls ekki mögulegt að ýta henni úr grófinni.

Liðhlaup í hnéskel er því skilgreint sem það óeðlilega ástand, að hægt sé að ýta hnéskelinni úr grófinni, annað hvort inn að miðju, miðlægt eða til út hliðar, hliðlægt.

Miðlægt liðhlaup í hnéskel er algengast hjá smáhundum og oftar tíkum en hundum. Hliðlægt liðhlaup sést bæði hjá litlum og  stórum hundum og getur tengst mjaðmalosi hjá stórum hundategundum. Liðhlaup í hnéskel er einnig þekkt hjá köttum en er afar sjaldgæft.
Til gamans má geta, að hliðlægt liðhlaup í hnéskel er algengasta tegund liðhlaups hjá manninum og virðist samsvara hliðlægu liðhlaupi hjá hundum.

Hugsanlega er miðlægt og hliðlægt liðhlaup í hnéskel ekki einn og sami sjúkdómurinn, þar sem orsakir hans og tíðni er ekki sú sama.

Orsakir liðhlaups

Liðhlaup í hnéskel verður sjaldnast vegna ytri áverka, heldur er oftast um meðfædda, arfgenga veilu að ræða sem þekkist í öllum hundategundum. Vaxi fóturinn ekki rétt á vaxtartímabilinu, verður afstaða lærleggjar, fótleggjar, mjaðmagrindar og hækils hvers til annars röng sem og lega mjúkvefjanna með þeim afleiðingum, að lengdaröxullinn færist til og einnig lega framanlærisvöðvans. Skökk fótstaðan veldur röngu togi í festingarnar sem eiga að halda hnéskelinni fastri í grófinni og hún hleypur til og við segjum að hnéskelin sé „laus“.

F = Lærleggur, Q = framanærissvöðvi P=hnéskel, F = sperrileggur, T = sköflungur (Myndin er fengin að láni úr bókinni Hund, Avl og Helse.)

Myndin sýnir hvernig fótstaðan er rétt (A) og hverning hnikun á lengdaröxlinum breytir togi framanlærisvöðvans (Q) á hnéskelina (B,C).

• A: Beinn afturfótur með réttum öxli og þar með réttu togi vöðvans (Q) svo hnéskelin helst í grófinni framan á lærleggnum.
• B: Miðlægur snúningur á sköflungi (T) og lærlegg (F) með þeim afleiðingum að lengdaröxull fótarins verður miðlægur og um leið tog vöðvans (Q) á hnéskelina.
• C: Hliðlægur snúningur á sköflungi (T) og lærlegg (F) með þeim afleiðingum að lengdaröxull fótarins verður hliðlægur og um leið tog vöðvans á hnéskelina.

Sjúkdómsgreining

Algengast er að liðhlaup í hnéskel uppgötvist ekki fyrr en hundurinn heltist, þó stundum greinist liðhlaup við almenna heilbrigðisskoðun. Því alvarlegri sem veilan er, því fyrr uppgötvast hún auðvitað. Í vægustu tilfellunum eru  flestir hundar sem betur fer algjörlega einkennalausir og hafa fulla hreyfigetu ævina á enda.

Greiningin byggist á klíniskri skoðun og útilokun á því að heltin stafi af öðrum  ástæðum, t.d. slitnum krossböndum í hné. Skoða verður vel bæði hné, því í fjórðungi tilfella er  hnéskelin laus beggja megin.

Skoðunin er einföld og með því að ýta á hnéskeljarnar gengur dýralæknirinn úr skugga um það hvort hægt sé að færa hnéskelinni úr farinu eða ekki. Erlendis er greining með röntgenmyndatöku ekki tekin gild, aðeins hvort hægt hafi verið að hnika hnéskelinni til eða ekki með „handafli“.

Klíniskt er hægt að flokka  liðhlaup í hnéskel í 4 gráður eftir því hve laus hnéskelin er (0 = föst hnéskel):

• Gráða 1: Hnéskelin er á sínum stað og þó mögulegt sé að ýta henni til, skreppur hún jafnharðan á sinn stað.
• Gráða 2: Hnéskelin liggur í grófinni, en auðveldlega má hliðra henni án þess að hún skreppi til baka.
• Gráða 3: Liðhlaupið er viðvarandi og hnéskelin er föst utan grófarinnar. Með því að rétta úr fætinum er hægt að ýta henni í grófina, en þaðan skreppur hún um leið og hnéð er beygt.
• Gráða 4: Hnéskelin liggur það skorðuð utan grófarinnar að ekki er mögulegt að  koma henni aftur á sinn stað. Fóturinn er krepptur og ekki er hægt að rétta úr hnéliðnum vegna herpings í framanlærisvöðvanum.

Gráða 4. Miðlægt liðhlaup og hnéskeljarnar eru fastar utan grófarinnar.

Að lokinni skoðun gefum við hér á stofunni út svohljóðandi vottorð:

Vottorð um los á hnéskel

Undirritaður dýralæknir hefur í dag skoðað hné á neðangreindum hundi

Nafn hunds:                                                    Ættbókarnúmer:

F.d.:                                                                Örmerki:

Kyn:                                                                Litur:

Faðir:                                                              Ættbókarnúmer:

Móðir:                                                             Ættbókarnúmer:

Eigandi:

Heimilisfang:

Símanúmer:                                                     Gsm – númer:

NIÐURSTAÐA SKOÐUNAR

Vinstri hnéskel:

Lýsing:                                                                Gráða :

Hægri hnéskel:

Lýsing:                                                                 Gráða: 

Við rannsókn stóð hundurinn rétt í fætur og hafði náð 12 mánaða aldri.

Stimpill dýralæknis                                            Reykjavík,

Helga  Finnsdóttir, dýralæknir

Skýring á gráðum
0 = hnéskelinni verður ekki hnikað til úr grófinni.
1 = mögulegt er að ýta hnéskelinni úr grófinni, en hún smellur strax aftur á sinn stað.
2 = hnéskelin liggur utan grófarinnar þar til henni er ýtt á sinn stað eða hnéliðurinn er réttur.
3 = hnéskelin liggur að jafnaði utan grófarinnar, en mögulegt er að ýta henni á sinn stað þaðan sem hún skreppur á nýjan leik um leið og hnéliðurinn beygist.
4 = hnéskelin er föst utan grófarinnar.

Einkenni liðhlaups

Einkennin eru venjulegast í réttu hlutfalli við bæklunina; því minni sem hún er, því vægari eru einkennin. Í verstu tilfellum getur bæklunin valdið hundinum varanlegri örkumlun.

• Gráða 1: Venjulegast eru einkennin lítil sem engin, en stundum getur liðhlaupið verið þrálátt og hundurinn verið haltur tímabundið, en þess á milli einkennalaus.
• Gráða 2:  Lítið þarf til þess að hnéskelin hlaupi til, jafnvel aðeins að hundurinn beygi eða rétti úr fætinum. Hnéskelin helst utan grófarinnar þangað til hún er færð þangað aftur og á meðan er hundurinn haltur. Gráða 2 getur þróast í gráðu 3.
• Gráða 3: Hundurinn getur ekki rétt úr hnéliðnum en rétt tyllir í fótinn og er   verulega haltur. Ástandið getur versnað og orðið að gráðu 4.
• Gráða 4: Hnéliðurinn er varanlega krepptur sem gerir það að verkum að hundurinn getur ekki gengið eðlilega og er nánast örkumlaður.

Ungur hvolpur með kreppt hné vegna hliðlægs liðhlaups (Hund, avl og helse)

Meðferð

Sé meðferðar þörf felst hún í skurðaðgerðum og þeim stundum flóknum. Ýmist eru  búin til ný liðbönd eða skrekkt á þeim sem fyrir eru, festingar fluttar til eða fótstaðan lagfærð með beinaaðgerðum. Vega verður og meta í hverju tilfelli fyrir sig hvaða aðgerða er þörf og hverjar batahorfurnar eru.

Liðhlaup í hnéskel er arfgengur sjúkdómur. Ekki hefur enn tekist að skilgreina ástæðu hans né hvernig hann erfist.  Mikilvægt er því að fylgjast með heilbrigði stofnsins og nota einungis heilbrigð dýr til undaneldis.

Liðhlaup í hnéskel hjá köttum

hefur verið staðfest þó fátítt sé. Það getur verið beggja megin og stundum er það samfara mjaðmalosi og er venjulegast miðlægt.

Heimildir

• Patellaluxation. Lars Lønaas. Hund, Avl og Helse.. Smådyrspraktiserende Veterinærers Forening. Oslo 1991
• Textbook of Small Animal Orthopaedics, Newton C.D. and Nunamaker D.M. (Eds.)
  Ithaca: International Veterinary Information Service, 1985; B0082.0685
• Current Tecniques In Small Animal Surgery. M.Joseph Bojrab. Williams & Wilkins 1998